Tìm hiểu phong tục bày mâm ngũ quả ngày Tết theo truyền thống 3 miền

Cứ vào mỗi thời điểm cuối năm, nhà nhà lại nô nức sắm sửa, bày biện, trang trí lại bàn thờ gia tiên của gia đình. Khi ấy, mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu ở bất kỳ gia đình nào trên khắp cả nước ta. Tục bày mâm ngũ quả đã xuất hiện ở nước ta từ thời cha ông, cho tới nay nó đã được gìn giữ và phát huy rất tốt. Tuy vậy, ở mỗi vùng miền, do có sự khác biệt đôi chút về văn hoá và phong tục nên cách bày biện sẽ không giống nhau.

Ý nghĩa các loại quả khi bày mâm ngũ quả ngày Tết

Theo quan niệm dân gian của người Việt, mâm ngũ quả vốn dĩ có 5 loại quả khác nhau với ước muốn nhà nhà được “Ngũ Phúc Lâm Môn”. Ai cũng mong muốn 5 thứ phúc báo đến với gia đình mình đó là: phú, quý, thọ, khang, ninh – giàu, sang, sống lâu, mạnh khỏe, an bình. Và mỗi một loại quá sẽ có những ý nghĩa tượng trưng như sau.

• Dưa hấu, bưởi: tượng trưng cho sự may mắn ở năm kế tiếp.
• Sung: tượng trưng cho sự sung túc, dư giả về cả sức khoẻ lẫn tiền bạc.
• Hồng, quýt: đại diện cho sự thành đạt trong năm mới.
• Lựu: trái cây nhiều hạt, mang ý nghĩa con đàn cháu đống.
• Lê: mang ý nghĩa làm việc gì cũng suôn sẻ, trót lọt.
• Đào: năm mới thăng quan tiến chức.
• Thanh long: đại diện cho sự sum vầy.
• Đu đủ: năm mới đầy đủ, mọi sự được thịnh vượng.
• Táo đỏ: phú quý đầy nhà.
• Xoài: biểu thị sự tiêu xài hoài không hết.
• Dừa: cả năm vừa đủ, không bị thiếu thốn.

Phong tục bày mâm ngũ quả tại 3 miền Bắc – Trung – Nam

Trên thực tế, sẽ có những loại quả được bày tại mâm ngũ quả tại miền Bắc nhưng sẽ không có ở miền Trung và miền Nam. Sở dĩ có sự sai khác này là do quan niệm mỗi vùng miền mỗi khác. Cụ thể mâm ngũ quả tại 3 miền nước ta như thế nào, bạn đọc hãy tìm hiểu ở nội dung sau đây.

Mâm ngũ quả miền Bắc 

Tại miền Bắc nước ta, ở bất kỳ gia đình nào cũng sẽ không thể thiếu các loại quả như: bưởi Phật thủ, chuối, đào, tào, hồng, lựu, quất, cam,…

Khi bày biện, nải chuối sẽ đỡ bên dưới toàn bộ các quả còn lại trong mâm ngũ quả. Tiếp đó, người ta sẽ lựa chọn loại bưởi da xanh hoặc bưởi Phật Thủ để tôn lên màu sắc chủ đạo của mâm quả. Xung quanh đó sẽ là sự xuất hiện của các loại quả còn lại trong mâm ngũ quả, tất cả được gia chủ sắp xếp để tạo nên sự hài hoà cho con mắt người nhìn và cả tính phong thuỷ của bàn thờ Tổ tiên. 

Mâm ngũ quả miền Nam

Khác biệt hoàn toàn với miền Bắc khi sắp xếp các loại quả mang ý nghĩa “Ngũ Phúc Lâm Môn”. Tại miền Nam, người ta thường đặt ra tiêu chí “Cầu Vừa Đủ Xài Sung”, tương ứng với các loại quả như: quả mãng cầu, quả dừa, quả đu đủ, quả xoài, và một hoặc hai chùm sung. Ý nghĩa của mâm ngũ quả tại miền Nam là cầu cho năm mới vừa đủ là đã sung túc cả năm.

Mâm ngũ quả miền Trung

Chúng ta có thể nhận thấy sự khác biệt rõ rệt ở cách bày biện loại quả ở chính giữa mâm ngũ quả tại 2 miền Nam – Bắc. Ở miền Trung thì lại khác, tại đây mâm ngũ quả được bài trí dựa trên sự kết hợp văn hoá giữa 2 miền còn lại của nước ta. 

Vì thế, lượng quả được bày biện tại mâm là cực kỳ phong phú, gồm có: bưởi, chuối, mãng cầu, nho, táo, lê, cam, xoài, dứa, dưa hấu, sung,…

Cách bày quả cũng không quá đặt nặng về quan niệm, mà chú trọng tới sự đơn giản. Thông thường loại quả có kích cỡ và trọng lượng lớn sẽ nằm dưới cùng tiếp đó là từng loại quả xếp chồng lên nhau theo tự giảm dần về trọng lượng. Ngoài ra, trên mâm ngũ quả tại miền Trung, người ta còn tận dụng những kẽ hở để cài cắm một vài bông hoa cúc vàng, tạo ra sự điểm xuyết, sự đặc biệt cho mâm quả.

Sai lầm cần tránh khi bày mâm ngũ quả ngày Tết

Thông thường đa số sai lầm xuất hiện bởi quan niệm dân gian của từng vùng không giống nhau. Nếu là người dân vùng Nam Bộ nước ta, cần tránh chọn các loại quả để bày biện lên mâm là chuối, cam và quýt. 

Vốn dĩ những loại quả này bị loại bỏ bởi phát âm của chúng không mang lại sự may mắn. Theo phát âm của người miền Nam, chuối nghe khá giống với “chúi”, tượng trưng cho sự đen đủi, cả năm chỉ biết cúi đầu xuống không ngẩng lên được. Trái cam và quýt bị loại bỏ vì người miền Nam quan niệm rằng “quýt làm cam chịu” mang ý nghĩa không may mắn cho năm kế tiếp.

Ngoài ra, khi chọn quả để bày vào mâm ngày Tết, cần lưu ý không được chọn quả chín, vì mâm ngũ quả hầu hết được để suốt 1-2 tuần lễ cho tới khi hết Tết. Nên chọn những quả còn nguyên cả cuống và lá, quả không có vết nứt, dập và cần xem xét kỹ độ tươi của quả trước khi đặt lên mâm.

Tương tự như tục bày mâm ngũ quả, vào ngày Tết ở nước ta không thể thiếu đi món ăn truyền thống mà vô cùng bình dị là bánh chưng. Nhất là loại bánh chưng Đất Tổ đặc biệt được gói hoàn toàn bằng tay, không cần dùng khuôn. Đằng sau từng chiếc bánh chưng là sự kỳ công nghiên cứu trong việc chọn lựa nguyên liệu như: gạo nếp nhung Thái Bình, đỗ xanh bản địa, thịt ba chỉ, muối, tiêu. Ngoài ra, quá trình sản xuất cũng tiêu tốn rất nhiều tâm huyết của những nghệ nhân. Gạo nếp nhung được ngâm đãi bằng nước mưa tự nhiên – Gói bằng lá rong trồng tại đất bãi bồi ven Sông Hồng – Đun nấu bằng củi gỗ nhãn, gỗ keo địa phương trong thời gian 8-10 tiếng,… Sản phẩm hiện đang được công ty TNHH Nông Sản Thực Phẩm Búp Tâm An sản xuất và phân phối. Bạn đọc có nhu cầu thưởng thức, hãy nhanh tay liên hệ tới địa chỉ dưới đây nhé.

Hợp tác xã Nông thương Đất Tổ

Thương hiệu Bánh Chưng Đất Tổ

CSSX : Khu 1, xã Cát Trù, Huyện Cẩm Khê, Tỉnh Phú Thọ

Văn Phòng Đại Diện : 137/354 Trường Chinh

LH: 0983.810255